بلاک چین یک نوع سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. این بانک اطلاعاتی، مجموعه‌ای از اطلاعات ذخیره‌شده روی یک نوع سیستم است که میان همه اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. با استفاده از رمزنگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعات ثبت‌شده، تقریباً از بین می‌رود.
واژه و مفهوم بلاک چین اولین بار با پیدایش بیت کوین به وجود آمد و از این سیستم برای ذخیره اطلاعات مربوط به دارایی کاربران استفاده شد.
یک مثال استعاری برای درک بهتر بلاک چین
چرا مردم از قفسه‌ها، کابینت‌ها، کشو‌ها و جعبه‌ها استفاده می‌کنند؟ این ابزار‌های ذخیره سازی امکان ذخیره کردن و نگهداری اشیاء را، سوای کارکرد آن اشیاء به ما می‌دهند. برای مثال، می‌توان از یک جعبه برای نگهداری اسناد، قطعات کامپیوتر، لوازم اداری، عکس‌ها، پول، دی‌وی‌دی‌ها، لباس‌ها، یا بطری‌های نوشیدنی استفاده کرد. تنوع نحوه استفاده از قفسه‌ها کابینت‌ها، کشو‌ها و جعبه‌ها به اندازه تنوع اقلامی است که می‌توان در آنها ذخیره کرد. این گام با نگاه به انواع داده‌های قابل ذخیره در بلاک چین و زمینه‌های کاربردی این ذخیره‌سازی‌ها به شرح کاربرد‌های بلاک چین می‌پردازد. اما در ابتدا به مرور مشخصات بلاک چین به عنوان نوعی جعبه برای چیز‌های دیجیتالی می‌پردازیم.
ویژگی‌های بلاک چین
بلاک چین یک انباره کاملا توزیع شده و همتابه‌همتای ذخیره‌سازی داده با ویژگی‌های زیر است:
- تغییر‌ناپذیر؛
- صرفا الحاقی؛
- مرتب؛
- دارای مهر زمانی؛
- باز و شفاف؛
- امن، شناسایی، احراز هویت و احراز صلاحیت؛
- سازگاری نهایی.
این خصوصیات بلاک چین مستقل از داده‌هایی هستند که در آن ذخیره شده‌اند. به این ترتیب در روایتی ساده سازی شده می‌توانیم بلاک چین را همچون جعبه‌ای برای چیز‌های دیجیتالی در نظر بیاوریم. این نوع نگاه، دامنه گسترده‌ای از کاربرد‌ها برای بلاک چین را پیش روی ما می‌گشاید.
الگو‌های عمومی کاربرد بلاک چین
نظر به ویژگی‌های بلاک چین و ساختار آن به عنوان انبار داده‌ای برای انواع داده‌ها، می‌توانیم استفاده از بلاک چین را در قالب کاربرد‌های زیر دسته‌بندی کنیم:
- اثبات وجود (Proof of existence)
- اثبات عدم وجود (Proof of nonexistence)
- اثبات زمان (Proof of time)
- اثبات ترتیب (Proof of order)
- اثبات هویت (Proof of identity)
- اثبات تالیف (Proof of authorship)
- اثبات مالکیت (Proof of time)
اثبات وجود
این کاربرد بلاک چین برذخیره داده‌ها صرفا با هدف اثبات وجود آن داده‌ها متمرکز است.
صرف چنین کاربردی مستلزم استفاده از ویژگی‌های مرتب بودن یا مهر زمانی بلاک چین نیست. این نوع بهره‌برداری از بلاک چین را می‌توان برای موارد ثبت داده‌هایی که منحصر‌به‌فرد تلقی می‌شوند، صورت داد، مواردی مانند ثبت برند‌ها، گواهی‌های اختراع، کد‌های شناسایی یا آدرس‌های ایمیل و اینترنت.
اثبات عدم وجود
این نوع کاربرد بلاک چین عکس کاربرد اثبات وجود است. به ترتیبی مشابه با اثبات وجود، می‌توان نبود داده‌ای خاص در بلاک چین را اثبات کرد. این کاربرد بلاک چین می‌تواند برای مواردی همچون بررسی سوابق مربوط به وعاوی حقوقی و جرائم مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
اثبات زمان
این نوع کاربرد، علاوه بر وجود یک داده در بلاک چین، زمان مربوط به ثبت آن داده نیز حائز اهمیت است. زمان اضافه شدن بلوک‌ها به ساختمان داده بلاک چین مشخص است. استفاده از بلاک چین برای این نوع کاربرد در مواردی است که زمان‌بندی رویداد‌ها اهمیت کلیدی داشته باشد؛ مواردی همچون تحویل کالا یا پیام، رهگیری تراکنش‌های مالی، پیگیری باز و بسته شدن پیشنهادات معامله‌ها (مزایده و مناقصه) و مدیریت پیش‌بینی مسابقات.
اثبات ترتیب
این نوع استفاده از بلاک چین از قابلیت مرتب بودن داده‌های ذخیره‌شده در ساختمان داده مبتنی بر این فناوری استفاده می‌کند، استفاده از بلاک چین در موارد متکی بر اثبات ترتیب در شرایطی صورت می‌گیرد که صرفا ترتیب و توالی رویداد‌ها حائز اهمیت باشد؛ مواردی همچون رهگیری روند درخواست‌های اداری و خدمات مبتنی بر حساب امانی (escrow). یکی از کاربرد‌های این قابلیت بلاک چین، در مواردی اثبات اولین یا آخرین بودن یک رویداد خاص است. این کاربرد در مواردی می‌تواند مفید باشد که منابع یا منافع تخصیص داده‌شده به ترتیب به درخواست‌کنندگان اعطا شوند. برای نمونه درخواست‌های پذیرش دانشگاهی یا درخواست‌های گواهی ثبت اختراع یا حق مولف.
اثبات هویت
اثبات هویت را می‌توان نوع خاصی از اثبات وجود به‌شمار آورد؛ چرا که وجود هویت خاصی را اثبات می‌کند. دلیل کارایی بلاک چین برای چنین کاربردی این است که داده‌های موجود در سیستم علاوه بر روشن ساختن هویت فرد یا چیز خاص، از نظر امنیتی سندیت کافی برای احراز صلاحیت نیز دارند. کاربرد علمی از این الگوی استفاده، می‌تواند در قالب اوراق شناسایی برای افراد، حیوانات یا اشیاء نمود پیدا کند. حکومت‌ها می‌توانند این قابلیت بلاک چین را در فرایند‌های دولت الکترونیک به منظور مدیریت اسناد، گواهینامه‌های رانندگی یا اوراق هویتی و مسافرتی به‌کار گیرند.
اثبات تالیف
بلاک چین می‌تواند برای اثبات اضافه‌شدن داده‌ای خاص توسط یک فرد یا سازمان مشخص به‌کار گرفته شود. این فناوری امکان پایه‌ای برای شناسایی، احراز هویت و احراز صلاحیت را فراهم می‌کند. شناسایی و احراز هویت برای تشخیص هویت نویسندگان داده‌ها و تایید هویت آنها به‌کار گرفته می‌شود. همچنین برای اضافه‌شدن یک داده جدید، احراز صلاحیت ضروری است و از اضافه‌شدن داده جدید توسط کاربران فاقد حق اضافه کردن آن داده خاص جلوگیری می‌کند. این نوع استفاده از بلاک چین می‌تواند در مواردی مانند انتشار دیجیتالی اسناد، رهگیری روند تغییرات در مستندات، تحویل محتوا، تالیف و ویراستاری گروهی و حفاظت از حق مولف نمود پیدا کند.
اثبات ملکیت
این الگوی کاربرد بر مدیریت و روشن‌سازی مالیت دارایی‌ها تمرکز دارد. الگوی کاربردی که بر تمام الگو‌های پیش‌تر ذکر‌شده؛ یعنی اثبات وجود، اثبات ترتیب، اثبات هویت و اثبات تالیف و چهار مفهوم اساسی امنیت، شناسایی، احراز هویت و احراز مالکیت متکی است. این نوع کاربرد از بلاک چین می‌تواند برای مواردی مانند سیستم‌های مدیریت دارایی املاک، خودرو‌ها سهام شرکت‌ها، اوراق قرضه، پول دیجیتالی یا رمز ارز مورد استفاده قرار گیرد.
حرف آخر
بلاک چین فارغ از نوع داده ذخیره‌شده عمل می‌کند. بنابراین گسترده داده‌های قابل ذخیره و زمینه‌های کاربردی این فناوری به وسعت و تنوع فعالیت‌های مختلف انسانی است. در نتیجه نمی‌توان نمایی کامل از تمامی کاربرد‌های بلاک چین ارائه کرد.
کارشناسان فعال در این حوزه بر این باورند که فناوری بلاک چین از پتانسیل‌ها و قابلیت‌های بسیار زیاد و متعددی برخوردار است که می‌تواند در صنایع و سیستم‌های مختلف بانکی، مالیاتی، بیمه، دانشگاهی و غیره به کار برده شده و تحولات عظیمی را در آنها ایجاد کند.