آشنایی با ماهیت حقوقی رمز ارز در نظام حقوقی ایران

ماهیت حقوقی رمز ارز در نظام حقوقی ایران

رمزارز یکی از انواع ارزهای دیجیتال و معادل واژه انگلیسی cryptocurrency  است که از دو جزء  crypto به معنای رمزنگاری شده و currency به معنای ارز یا واحد پولی رایج در یک کشور، تشکیل شده است. در واقع به زبان ساده رمزارزها ابزارهای مالی هستند که با کدنویسی در بستر بلاکچین (blockchain) ایجاد می‌شوند. بلاکچین نیز شیوه‌ نوین و نوعی دفتر کل توزیع شده برای ذخیره‌سازی اطلاعات است که برپایه الگوریتم‌های ریاضی طراحی شده و دارای امنیت بالایی است؛ داده‌های ذخیره شده بر بستر بلاکچین شفافند و امکان دسترسی همگان به آن وجود دارد؛ در عین حال امکان ورود داده‌های جدید به این بستر دشوار است و داده‌های مغایر امکان ثبت در این زنجیره را نخواهند داشت.

ارزهای بدون واسطه و غیر متمرکز

ایده استفاده از ارزهای بدون واسطه و غیر متمرکز، یعنی ارزی که توسط یک نهاد خاص منتشر یا کنترل نشود، نخستین بار در سال 1998 مطرح شد و نخستین رمزارز تحت عنوان بیت کوین (bitcoin)  در سال 2009 توسط شخص یا اشخاصی با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو به جهان معرفی شد.

استفاده از رمزارز به عنوان یک ابزارمالی بی واسطه و غیرمتمرکز مزایای بسیاری به همراه دارد؛ از جمله:

• ابزارمالی غیرمتمرکز است یعنی یک نهاد خاص دولتی یا غیر دولتی برای تولید یا تأیید تراکنش‌های آن وجود ندارد و صحت آن بر بستر بلاکچین توسط الگوریتم های ریاضی تایید می‌شود.
• قابلیت نقد شوندگی دارد، یعنی در هر زمان با اراده دارنده می‌تواند به پول قابل استفاده تبدیل شود.
• استفاده از رمزارز نقل و انتقال پول میان اشخاص را سرعت بخشیده و کارمزد نقل و انتقال آن پایین است.
• مبادلات رمزارزی به دلیل بهره‌گیری از فناوری بلاچین، دارای شفافیت است.
• علی‌رغم شفافیت فضای مبادلات رمزارزی، طرفین مبادله اغلب ناشناس هستند و دولت‌ها امکان مصادره یا مسدود کردن آن را نخواهند داشت.
• رمزارز به جهت محدودیت انتشار، خاصیت ضد تورمی دارد.

این مزایا به همراه بسیاری موارد دیگر باعث تسریع رشد بازار رمزارز شده و روز به روز بر تعداد متقاضیان سرمایه‌گذاری یا استفاده از این ابزارمالی افزوده می‌شود. اکسکوینو به عنوان پلتفرم جامع رمز ارز و نخستین شرکت دانش‌بنیان ارائه‌دهنده کیف پول رمز ارز در ایران، با بهره‌گیری از بالاترین سطوح امنیتی، امکان نقل و انتقال، سرمایه‌گذاری و بهره‌مندی از مزایای فعالیت در بازار رمز ارز را برای کاربران فراهم می‌نماید.

انواع رمزارز

معمولاً افراد رمزارزها را به عنوان ابزار دیجیتالی می‌شناسند که می‌توان با آن معامله کرد یا با سرمایه‌گذاری کوتاه مدت و بلند مدت در آن به سود رسید؛ اما کاربرد رمزارز، تنها به این مورد محدود نمی‌شود؛ در یک طبقه‌بندی کلی رمزارزها به چهار نوع کوین‌ها، توکن‌ها، رمزارزهای با پشتوانه  و رمزارزهای ملی تقسیم می‌شوند.

کوین (coin)

کوین‌ها (مانند بیت کوین) رمزارزهایی هستند که بلاکچین اختصاصی خود را دارند و می‌توانند به عنوان ابزار مالی جهت انجام معاملات و مبادلات و ذخیره ارزش استفاده شوند.

توکن (token)

به طور خلاصه توکن‌ها رمزارزهایی هستند که بلاکچین اختصاصی نداشته و اغلب از بلاکچین ارزهای دیگر استفاده می‌کند؛ مهمترین کاربرد توکن‌ها تسهیل در سرمایه‌گذاری است.

توکن‌ها را می‌توان به سه دسته توکن ارزی، توکن بهادار و توکن کاربردی تقسیم کرد.

• توکن های ارزی توکن‌هایی هستند که به عنوان یک ابزار پرداخت یا ذخیره ارزش عمل می‌کنند.
• توکن‌های بهادار توکن‌هایی هستند که به لحاظ کارکرد همانند سهام عمل می‌کنند و می‌توان برای جذب سرمایه در پروژه‌های نیازمند سرمایه مانند راه‌اندازی یک کسب‌وکار نوپا از آن استفاده کرد.
• توکن‌های کاربردی، توکن‌هایی هستند که معمولاً به صورت محدود منتشر می‌شوند و دارندگان این توکن‌ها می‌توانند از خدماتی که این توکن برای استفاده از آن منتشر شده است، بهره‌مند شوند.

رمزارزهای باپشتوانه (stable coin)

رمزارزهای باپشتوانه (مانند تتر، پکس‌جی و …) رمزارزهایی هستند که ارزش آن‌ها به یک دارایی یا کالای اساسی مانند دلار، طلا، نفت و مانند آن وابسته است؛ بنابراین متقاضیان استفاده از این نوع رمزارز تا حد بسیاری در مقابل نوسانات قیمت این رمزارز محافظت خواهند شد. البته باید توجه داشت که این رمزارزها در اغلب موارد توسط یک نهادخاص منتشر و مدیریت شده و ویژگی غیرمتمرکز بودن خود را از دست می‌دهند.

رمزارزهای ملی

رمزارزهایی هستند که غیر متمرکز نبوده و با اهداف خاص توسط دولت‌ها منتشر و مدیریت می‌شوند.

ماهیت حقوقی رمزارز

مزایای برشمرده شده از رمزارز باعث شده در سال‌های اخیر، اشخاص زیادی با هدف کسب سود یا بهره‌مندی از منافع سرمایه‌گذاری، وارد بازار رمزارزها شوند و رمزارز را به یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد تبدیل کنند. بنابراین ضرورت دارد این پدیده نوظهور به لحاظ حقوقی نیز مورد ارزیابی قرارگیرد. اولین گام در ارزیابی ابعاد حقوقی یک مفهوم نوظهور آن است که ماهیت حقوقی آن شناسایی و بررسی شود که اساساً آن مفهوم چه جایگاهی در نظام حقوقی کشور دارد.

همانطور که بیان شد رمزارزها دارای انواع بسیاری هستند و کارکرد هریک از آن‌ها نیز متفاوت است؛ بنابراین ماهیت حقوقی رمزارزها نیز بسته به مورد و متأثر از نحوه کارکرد آن‌ها، متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال رمزارزهای ملی به آن دلیل که توسط دولت‌ها منتشر و کنترل می‌شوند، می‌توانند به عنوان نوعی پول رایج در یک کشور  شناسایی شوند یا رمزارزهایی که هدف عرضه اولیه آن‌ها، جذب سرمایه برای یک کسب‌وکار است می‌توانند ماهیت حقوقی شبیه به اوراق بهادار جذب سرمایه مانند سهام داشته باشند. لذا با درنظر گرفتن این مسئله، باید ماهیت حقوقی رمزارز با توجه به کارکرد رایج آن در کشور ما مورد بررسی قرار گیرد.

در نظام حقوقی کشور ما، یکی از شروط اساسی صحت و اعتبار معاملات، مالیت داشتن یا مال بودن مورد معامله است؛ بنابراین در اولین گام باید بررسی شود که آیا رمز ارز اساساً مال است یا خیر.

در متن قوانین و مقررات موجود در کشورما، تعریف مشخصی از مال وجود ندارد اما نظریه‌پردازان حقوقی مال را عبارت از یک شیء  می‌دانند که اولاً قابل تملک باشد یعنی بتوان شخص حقیقی، حقوقی یا ملتی را مالک آن دانست و به لحاظ اقتصادی نیز دارای ارزش باشد و بتواند نیازی را برطرف کند؛ یعنی مردم تمایل داشته باشند برای دریافت آن پول پرداخت کنند و آن شیء را بین خود معامله کنند. حال این شیء میتواند دارای جسم و ماده بوده و یا غیر مادی باشد به نحوی که نتوان آن را با حواس پنجگانه درک کرد. بنابراین با توجه به اینکه رمزارزها در میان مردم ارزشمند هستند و اشخاص در یک جامعه تمایل دارند برای دریافت آن پول پرداخت کنند و مالک آن شوند، می‌توان به لحاظ حقوقی رمزارز را یک دارایی دانست.

حال با درنظر گرفتن اینکه بر اساس ماده 10 قانون مدنی، اصل بر آزادی قراردادهاست و اشخاص می‌توانند با رعایت قوانین و مقررات، هرنوع قراردادی که می‌خواهند بین خود تنظیم کنند، در کشور ما با در نظر گرفتن سایر قوانین و مقررات، مانع قانونی جهت خرید و فروش رمزارز و انجام مبادلات رمزارزی وجود ندارد.

در این باره که آیا درکشور ما می‌توان رمزارز را نوعی پول محسوب کرد؛ باید توجه داشت علی‌رغم اینکه رمزارزها قابلیت آن را دارند که نوعی پول تلقی شوند، باید توسط حاکمیت هر کشور نیز به عنوان پول پذیرفته شوند. در ماده 2 و 3 قانون پولی و بانکی کشور، انتشار پول در انحصار دولت و به طور خاص در صلاحیت بانک مرکزی است. بنابراین در مقطع حاضر نمی‌توان رمزارز را نوعی پول محسوب کرد به ویژه اینکه بر اساس مصوبه هیأت وزیران مورخ 13/05/1398  صراحتاً بیان شده است که رمز ارز نمی‌تواند در مبادلات جای پول را بگیرد و بانک‌‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مجاز به استفاده از رمزارز نیستند.