در سال‌های اخیر بحث ارز دیجیتال به یکی از دغدغه‌های بسیاری از شهروندان بدل شده است. آینده این واحد پولی نیز موردتوجه برخی از اقتصاددانان قرار گرفته است.
مرتضی ایمانی راد، اقتصاددان ایرانی نگاهی مثبت به این ارز دوران جدید دارد. او هرچند درباره «بیت کوین» سخن می‌گوید اما تأکید می‌کند: بحثی که مطرح می‌شود در مورد بیت‌کوین (bitcoin) است ولی این گفت‌وگو به سایر ارزهای دیجیتال تعمیم داده می‌شود؛ بنابراین وقتی داریم در مورد بیت‌کوین صحبت می‌کنیم منظورمان در یک عبارت کلی به ارزهای دیجیتال cryptocurrency ارتباط پیدا می‌کند. رشد ارزهای دیجیتال آن‌قدر شدید بود که هیچ سرمایه‌گذار جهانی مخصوصاً آن‌هایی که در بازار ارز فعالیت می‌کنند نمی‌توانستند به این نرخ رشد بی‌تفاوت بمانند، به همین دلیل سال ۲۰۱۷ نقطه عطفی برای ارزهای دیجیتال بود.
ناگفته های ارز دیجیتال
حجم ارزهای دیجیتال که در بازار جهانی در گردش است بسیار محدود است و شاید بتوان گفت در مقابل پول‌های رایج جهان که به آن‌ها فیات (fiat currency) گفته می‌شود بسیار کوچک است. ولی نباید ازنظر دور داشت که سرعت رشد پول‌های دیجیتال بسیار سریع است، هم ازنظر تعداد و هم ازنظر حجم. تا انتهای سال ۲۰۱۷ تعداد ارزهای دیجیتال به بیش از ۲۵۰۰ ارز رسید، هرچند که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها رسمیت پیدا نکرده‌اند و وارد گردش اقتصاد نشده‌اند، ولی نشان می‌دهد که چگونه ارزهای دیجیتال به مرکز توجه کشورها، سازمان‌ها و جوان‌ها برای تولید آن‌ها تبدیل شده است.
او در ادامه تصریح می‌کند: ویژگی منحصر به فرد این ارزها این است که هیچ‌گونه سیاست‌گذاری روی آن‌ها انجام نمی‌شود مگر از طریق پروتکلی که در ابتدا موردتوافق بنیان‌گذاران آن قرار می‌گیرد، به همین دلیل است که ارزهای دیجیتال و بیشتر آن‌هایی که مورد مبادله قرار می‌گیرند، در روزهایی که تعطیل نیست بازارشان باز است، چون هیچ کانون مستقل سیاست‌گذاری برای تنظیم مبادله این ارزها و تعطیل کردن آن‌ها وجود ندارد؛ بنابراین اگر در یک‌کلام بخواهیم بازار این ارزها را تبیین کنیم بیشتر می‌توان گفت که این ارزها از یک بازار دموکراتیک و بسیار رقابتی برخوردار هستند.
بنابراین آنچه در این بازار اتفاق می‌افتد کاملاً پدیدار شدنی است و هیچ‌گونه طراحی به‌جز طراحی اولیه در این بازار وجود ندارد، مخصوصاً اینکه شفافیت در این بازار بسیار بالاست و هر‌کس می‌تواند تمامی مبادلات در سطح جهان را روی هر یک از ارزهای مبادله شده روی کامپیوتر خود دانلود کند و آن‌ها را ببیند. این میزان شفافیت در پول‌های رایج کنونی تحت هیچ عنوان وجود ندارد و به همین دلیل پول‌های دیجیتال مورد استقبال بسیار زیادی در کشورهای مختلف جهان قرار گرفته است.
مشکلات پیش روی ارز دیجیتال
ایمانی راد در بخش دیگری از تحلیل خود می‌گوید: یکی از مشکلاتی که در مورد این ارزها از سوی مسئولان بانک‌های مرکزی کشورهای جهان مطرح می‌شود این است که ارزهای دیجیتال دارای نوسانات بسیار بالایی هستند و بنابراین نمی‌توانند به‌سادگی مورد قبول بانک‌های مرکزی قرار گیرند و به همین علت نمی‌توان از آن‌ها در مبادلات روزمره استفاده کرد. هرچند که این بخش درست است ولی نباید این نکته مهم را نادیده گرفت که ارزهای دیجیتال شرایط اولیه و تولد خود را تجربه می‌کنند و بنابراین از یک پدیده نوظهور نمی‌توان ثبات انتظار داشت.
به عنوان مثال اگر ملاحظه کنید، در یک مدت‌زمان نسبتاً طولانی قبل از سال ۲۰۱۷ این ارزها نوسانات قابل‌توجهی نداشتند ولی در سال ۲۰۱۷ یک‌باره افزایش چشمگیری پیدا کردند، ولی در سه‌ماهه ابتدای سال ۲۰۱۸ همان‌طور که می‌بینیم از یک ثبات نسبی و قابل‌توجهی برخوردارند؛ بنابراین با همگانی شدن این ارزها می‌توان انتظار داشت که ارزهای دیجیتال از بازار کم نوسان‌تر و باثبات بیشتری برخوردار خواهند شد.
از آن گذشته بخش قابل‌توجهی از نوسانات ارزهای فیات را می‌توان به دخالت بانک‌های مرکزی و دولت‌ها منسوب کرد و بنابراین این ارزها در شرایطی که بانک مرکزی و دولتی وجود ندارد که در گردش و تولید آن‌ها دخالت کنند حجمشان به‌صورت یک متغیر محاسبه‌شده درونی افزایش پیدا می‌کند، ازاین‌رو می‌توان ثبات بیشتری برای آن‌ها از هم‌اکنون پیش‌بینی کرد. همان‌طور که در مورد ارزهای فیات از پول در سطح اقتصاد ملی و بین‌المللی استفاده می‌شود از ارزهای دیجیتال نیز می‌توان استفاده کرد.
کاربردهای ارز دیجیتال
این اقتصاددان با اشاره به یکی از کاربردهای بسیار متداول و معمول ارزهای دیجیتال یعنی معامله کردن و خریدوفروش از طریق آن‌ها تأکید کرد: هم‌اکنون بسیاری از شرکت‌های بزرگ، بیت‌کوین را به‌عنوان پول قانونی برای خرید کالای شما موردپذیرش قرار داده‌اند. طبیعی است که هر‌چه ثبات این ارزها بیشتر و نوسان قیمت آن‌ها محدودتر شود، امکان استفاده از آن‌ها در معاملات تجاری بیشتر خواهد شد. دومین استفاده‌ای که می‌توان از این ارزها کرد برای پوشش ریسک است. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارزهای دیجیتال این است که در مقابل نوسانات اقتصادی بیرون التهاب زیادی از خود نشان نمی‌دهند و چون حجم آن‌ها با یک قانون مشخصی افزایش پیدا می‌کند بانک‌های مرکزی نمی‌توانند در حجم آن‌ها دخالت کنند و قیمت ارزها را در مقابل یکدیگر بالاتر ببرند.
به دلیل همین ویژگی است که بعضی از سرمایه‌گذاران از ارزهای دیجیتال به‌عنوان ابزاری برای پوشش ریسک همانند طلا استفاده می‌کنند. سومین استفاده‌ای که از ابزارهای دیجیتال می‌شود سوداگری یا سرمایه‌گذاری است.
با توجه به اینکه نوسان این ارزها بالاست، بسیاری از سرمایه‌گذاران راغب هستند که از بازار فارکس خود را به بازار ارزهای دیجیتال منتقل کنند. به همین علت در سال ۲۰۱۷ که این ارزها بیشترین افزایش را تجربه کردند شرکت‌های بسیار زیادی وارد فعالیت مبادلاتی و پس‌انداز این ارزها و روش‌های نگهداری آن‌ها شدند و این استقبال آن‌چنان بود که برای اولین بار تمامی شرکت‌های عرضه‌کننده این ارزها با یک صف طولانی مواجه شدند و چون عملیات مبادله و پس‌انداز الکترونیکی انجام می‌شود بسیاری از این شرکت‌ها تمهیدات لازم را برای یک برنامه گسترده و محکم برای استفاده از استقبالی که از آن‌ها شده بود، نداشتند و دچار هرج‌ومرج شدند.
تهدیدات پیش رو
ایمانی راد درباره تهدیداتی که این واحد پولی با آن مواجهه نیز گفت:” یکی از بحث‌هایی که در مورد بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال که به آن‌ها آلت‌کوین (altcoin) گفته می‌شود مطرح است این است که این ارزها دارای پشتوانه لازم برای رسمیت یافتن و موردقبول قرار گرفتن مردم نیستند. هرچند که این نکته درست نیست ولی لازم است خیلی مختصر در مورد آن توضیح داده شود. همه می‌دانند که ارزهای فیات بعد از سال‌های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴ فاقد پشتوانه بوده‌اند و پشتوانه پول در بعضی از کشورها در حد چند درصد با طلا و در بعضی از کشورها بدون تعیین پشتوانه بوده است؛ بنابراین اگر شما در سال گذشته در ونزوئلا زندگی کرده باشید، پول رایج فاقد هرگونه پشتوانه بود و به همین دلیل پول ملی این کشور نوسانات بسیار بالایی را تجربه کرد.
این مسئله در مورد ارزهای دیجیتال هم صادق است. به‌عبارت‌دیگر ارزهای دیجیتال همانند ارزهای فیات مثل قبل از پشتوانه طلا یا ابزار ارزشمندی برخوردار نیستند ولی می‌توان گفت که امنیت بسیار بالا در این ارزها یکی از فاکتورهای مهم ارزش آن‌هاست. ضمناً فنّاوری‌های بسیار محکم و قدرتمندی این ارزها را به گردش درآورده، حفظ و تولید می‌کند. مثلاً فنّاوری مورداستفاده در تولید، توزیع و ثبت معاملات بیت‌کوین بلاکچین (block chain) است که خود از استحکام بسیار بالایی برخوردار است.”
آینده
این استاد دانشگاه درباره آینده این واحد پولی نیز تصریح کرد:” گذشته از این مسئله اخباری که در مورد ارزهای دیجیتال بیرون می‌آیند مثل تأیید یک ارز یا قبول یک کشور برای استفاده از آن یا ممنوعیت استفاده از ارز و هرگونه خبر مشابه می‌توانند به‌شدت روی نرخ ارزهای دیجیتال و ازجمله بیت‌کوین اثر بگذارند. این دو مسئله را می‌توان در حوزه عوامل فاندامنتال یا بنیادی طبقه‌بندی کرد. از طرف دیگر بسیاری از مبادله کنندگان ارزهای دیجیتال در فضای الکترونیک برای ورود و خروج از بازار از تکنیک‌های رایج در بازار استفاده می‌کنند که به آن‌ها نماگرهای تکنیکال گفته می‌شود.
این شاخص‌ها و نماگرها تعدادشان بیش از ۲۰۰ است که نشان‌دهنده چگونگی حرکت ارزهای دیجیتال و پیش‌بینی آینده آن‌هاست و با بررسی ابزارهای تکنیکال و بررسی توسعه روزافزون ارزهای دیجیتال پیش‌بینی می‌شود که در سال ۱۳۹۷ ما با بازار گسترده‌تری از ارزهای دیجیتال مواجه خواهیم بود. در سال ۱۳۹۷ عرصه فعالیت ارزهای دیجیتال به بیت‌کوین محدود نمی‌شود بلکه ممکن است ارزهای دیگری وارد حوزه رقابتی شوند و هر یک در محدوده خاص مورداستفاده قرار گیرند.
بعضی از کارشناسان ارزهای دیجیتال که در دانشگاه‌های معتبر جهانی مشغول تدریس هستند معتقدند پایه‌های ارزهای دیجیتال به‌اندازه کافی محکم شده است و از هم‌اکنون افزایش قیمت این ارزها دور از انتظار نیست. یکی از این استادان قیمت بیت‌کوین را در سال آینده بیش از ۲۰ هزار دلار ارزیابی کرده است. آنچه در مورد این ارزها می‌توان گفت این است که آینده این ارزها مناسب و بنابراین سرمایه‌گذاری روی آن‌ها برای بلندمدت می‌تواند سودآور و مفید باشد.”
